ARTIFICIËLE

ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE Links: Firenze, door het DeepDreamproject van Google, misschien wel de beroemdste door AI aangestuurde kunstmaker ter wereld. Rechts: Kunst uit het AI-lab van de Rutgers University is vaak niet te onderscheiden van door mensenhanden gemaakte werken Ahmed Elgammal is dol op kunst. De hoogleraar Computerwetenschap aan de Rutgers University in New Jersey heeft diverse werken aan de muur hangen, zowel thuis als op kantoor. Zijn smaak is conventioneel en modern. “Ik ben visueel ingesteld”, vertelt hij. “Ik heb dus meer met abstracte kunst.” Zijn lievelingswerken hebben veelal levendige, felgekleurde strepen over het doek. Maar vraag Elgammal wie de werken gemaakt heeft en hij moet het antwoord schuldig blijven – het is eerder de vraag wát de werken gemaakt heeft. Want de ‘kunstenaar’ is artificiële intelligentie, ofwel ‘AI’. Elgammal heeft vijf jaar geleden het Art and Artificial Intelligence Laboratory van Rutgers opgezet. Zo combineerde hij zijn liefde voor kunst met zijn carrière in de technologie. Bovendien was het voor hem een manier om nieuw terrein te verkennen op het gebied van technologische vooruitgang. “Naar kunst kijken is een van de meest complexe dingen die de mens doet”, zegt hij. “Het is de ultieme uitdaging voor AI.” Als je op een schilderij, tekening of beeldhouwwerk in een galerie afloopt, gaan er allerlei dingen door je heen. Sommige zijn typisch menselijk – een emotionele reactie bijvoorbeeld, of het oproepen van herinneringen. Maar andere zijn meer feitelijk. “Je herkent niet alleen de kleuren en de compositie, maar ook objecten, mensen, de setting en het onderwerp”, aldus Elgammal. “Je legt verbanden met het verleden en bedenkt hoe dit werk zich verhoudt tot andere.” Ook computers zijn in staat tot een aantal van deze reacties. Het internet is immers één grote database van historische momenten, en het legt verbanden tussen heden en verleden. En zijn computers geen enorme machines die razendsnel informatie verwerken en categoriseren? Elgammal besloot om AI te creëren die kunst kon begrijpen en op waarde schatten. En daar is hij in geslaagd. De machine die hij heeft gebouwd kan ieder werk identificeren en vaststellen in welke periode het thuishoort. “Kunstgeschiedenis doorgronden is één aspect”, vertelt Elgammal. “Maar als je dat eenmaal kunt, kun je ook kunst maken.” Dus schiep hij nog meer AI, die hij vijf eeuwen kunst voorschotelde. Vervolgens vroeg hij deze AI om zelf werken te maken, die aan proefpersonen werden voorgelegd. Die konden niet zien of de werken door een menselijke kunstenaar of een machine waren gemaakt. “Dat heeft diepgaande gevolgen op allerlei gebied”, aldus Elgammal. “Met name voor hoe we naar kunst kijken.” De vorderingen op het gebied van AI hebben niet alleen betrekking op de visuele kunst. Ook musici beginnen de mogelijkheden te verkennen. Taryn Southern is een van hen. Na een artikel te hebben gelezen over het gebruik van AI-programma’s om achtergrondmuziek te maken – van het soort dat het ene oor in- en het andere uitgaat, maar waar nog altijd mensen aan te pas komen – bedacht ze dat als AI daartoe in staat was, je er ook meer memorabele popnummers mee zou moeten kunnen maken. Niet lang daarna, in mei 2017, bracht ze FOTOGRAFIE: DEEPDREAM GENERATOR/ AICAN, THE ART & AI LAB VAN DE RUTGERS UNIVERSITY (3), KATHY SUE HOLTORF 68 THE JAGUAR

’s werelds eerste geheel door AI gecomponeerde album uit. Dit volgde op een album met melodieën gecomponeerd door AI uit het CSL Research Lab van Sony. Kunstmatige intelligentie verricht ook in andere kunstdisciplines baanbrekend werk: poëziebots zetten intieme gedichten op Twitter, terwijl een door AI geschreven roman in Japan meedong naar een literaire prijs. En filmmakers experimenteren met door AI geschreven scenario’s, met name in het sciencefictiongenre. Maar wat gebeurt er met de waarde van kunst als je met een druk op de knop iets voortbrengt in plaats van na maanden of jaren menselijk creatief afzien? Niets, zegt zowel Southern als Elgammal. “Vaak is kunst een verhaal dat ons wordt voorgeschoteld”, aldus Southern. Ze had haar twijfels toen ze met AI experimentele kunst ging maken, maar die verdwenen al snel. “Ik voelde me zowel opgelaten als gecompromitteerd door de mogelijkheden en de bredere filosofische vragen omtrent deze technologie. Maar ik kan nu zeggen dat het een nieuw soort creativiteit in me heeft losgemaakt, waarvan ik het bestaan niet vermoedde.” Ze kan veel gedurfder te werk gaan met haar muziekopnamen, aangezien de kosten een stuk lager liggen dan wanneer ze musici had moeten inhuren voor de achtergrondtracks. “Ik kan muziek uit de zeventiende en achttiende eeuw in de AI invoeren en haar daarvan laten leren, en dat vervolgens in een popcontext plaatsen om te zien wat er dan gebeurt”, zegt ze. Dit soort gewaagde experimenten belooft veel goeds voor de toekomst van kunst. In plaats van de veranderingen die AI teweegbrengt met angst en beven tegemoet te zien, kunnen kunstenaars en kunstliefhebbers hoopvol zijn. “HET HEEFT EEN NIEUW SOORT CREATIVITEIT IN ME LOSGEMAAKT WAAR- VAN IK HET BESTAAN NIET VERMOEDDE” TARYN SOUTHERN “Je kunt de toekomst moeilijk voorspellen. Traditionele kunst kan ook veranderen”, geeft Elgammal toe. “Maar kunstenaars zullen altijd nieuwe technieken blijven onderzoeken.” Afgaand op de kunstwerken die bij hem aan de muur hangen, zullen kunstliefhebbers ook in de toekomst van fraaie kunstwerken kunnen genieten, ongeacht wie of wat de makers zijn. THE JAGUAR 69